معرفی عامل

تک یاخته توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii)، از تک یاخته های بافتی و از اعضای خانواده سارکوسیستیده می باشد.
بیماری توکسوپلاسموز، جزو بیماری های زئونوز(مشترک بین انسان و حیوان) بوده و اهمیت زیادی دارد چراکه می‌تواند در انسان باعث سقط و توکسوپلاسموز مادرزادی شود و در نشخوارکنندگان به ویژه گوسفند و بز نیز موجب سقط و خسارت اقتصادی می‌گردد.

مقدمه و بررسی سیکل زندگی توکسوپلاسما

میزبان نهایی آن گربه است. اما میزبان واسط آن همه گونه های پستاندار و حتی پرنده می توانند باشند و در این ها می‌تواند همه سلول‌های هسته دار را آلوده کند.

توکسوپلاسما مراحل گامتوگونی و اسپوروگونی را در روده گربه طی می‌کند و ائوسیست دفع می شود. ائوسیست توکسوپلاسما کروی و کوچک است و دارای دو اسپوروسیست می‌باشد که هرکدام چهار عدد اسپوروزوآیت دارند. اما این ائوسیست از ابتدای دفع اسپوروله نیست و وقتی گربه مدفوع خود را خاک می کند طی 1-2 روز در دمای بالای 25 درجه سانتیگراد و رطوبت مناسب اسپوروله و عفونت زا می گردد. اگر نور مستقیم خورشید نتابد، ائوسیست توکسوپلاسما می‌تواند تا ماه‌ها و حتی سال‌ها زنده بماند و قابلیت عفونی زایی دارد.
گربه‌ها عادت دارند مدفوع خود را خاک کنند و این رفتار به نفع توکسوپلاسما است چراکه زیر خاک رطوبت و حرارت کافی جهت اسپوروله شدن ائوسیست فراهم است.
حال اگر این ائوسیست توسط موجود گیاهخوار مثل گوسفند، بز و... خورده شود، داخل بدن این‌ها تقسیمات غیرجنسی تک یاخته انجام می گیرد و داخل سیستم اعصاب مرکزی و حتی در عضلات کیست ایجاد می گردد.
حتی خود گربه هم اگر ائوسیست بخورد می تواند میزبان واسط واقع شود.
انسان نیز از طریق خوردن ائوسیست آلوده می گردد. حال ممکن است شخص مستقیما با خاک آلوده درتماس باشد مثلا در پارک، ورزشگاه و دامداری. یا ممکن است از راه سبزیجات و میوه جات، آلوده شده باشد.
اگر خانمی که باردار است به توکسوپلاسما آلوده شود ممکن است دچار سقط شود و یا اینکه جنین ظاهرا سالم به دنیا بیاید اما دچار توکسوپلاسموز مادرزادی باشد و با گذشت زمان در سنین نوجوانی دچار مشکلات بینایی یا اختلالات عصبی شود.
انسان از طریق گوشت آلوده (خام - نیم پز) هم آلوده می‌شود.
حتما لازم نیست گوشت نپخته خورده شود و فقط تماس با آن و سپس نشستن دست ها و غذا خوردن با همان دست برای آلوده شدن کافیست. چرا که کیست ها بسیار کوچک بوده و ممکن است به دستشان بچسبد.
پس جنبه زئونوتیک توکسوپلاسموز اهمیت زیادی دارد.

در چه صورت، گربه می‌تواند ما را آلوده به توکسوپلاسما گوندی کند؟

گربه با خوردن گوشت، جگر و نسوج خام یا نیم پز آلوده به کیست توکسوپلاسما، یا خوردن موش یا پرنده آلوده، مبتلا می‌شود. در مدفوع گربه آلوده، ائوسیست انگل دفع می‌شود.
اگر ائوسیست از طریق سبزیجات و آب و غذا وارد غذای انسان و یا حیوانات دیگر (حتی خود گربه) شود، آن ها را آلوده می‌کند. پس گربه هم از طریق خوردن کیست و هم از طریق خوردن ائوسیست آلوده می شود.
باتوجه با این توضیحات، اگر گربه خانگی دارید که غذای خام میخورد یا اخیرا او را در حال خوردن موش یا پرنده مشاهده کرده اید، امکان دارد آلوده باشد.
اگر بدون دستکش به ظرف خاک گربه خود دست بزنید و بعد دستتان را نشویید، ممکن است ناخواسته دست آلوده شما با دهانتان تماس داشته باشد و به این شکل انگل وارد بدن شما شود.
همینطور گربه ها عادت به لیسیدن بدن خود دارند که این کار می‌تواند باعث پخش تخم انگل روی بدنشان شود و درصورتیکه لمسشان کنید و سپس دستتان را نشویید هم امکان آلودگی وجود دارد.
اما گربه تنها راه انتقال و حتی اصلی ترین راه انتقال این بیماری به انسان نیست.
پس بهتر است سوال دیگری مطرح کنیم که انسان چگونه مبتلا به توکسوپلاسما گوندی می‌شود؟
۱) خوردن گوشت، جگر و احشا آلوده به کیست توکسوپلاسما اگر به صورت نیم پز باشند.
۲) خوردن سبزیجات آلوده
به همین ۲ دلیل، مشاهده شده که قصاب ها و خانم های خانه دار ریسک ابتلای بالاتری به این بیماری داشته اند.
۳) تماس با مدفوع گربه آلوده
۴) انتقال مادرزادی، از طریق جفت به جنین
۵) پیوند عضو – انتقال خون و … .
از آنجایی که توکسوپلاسما فقط وارد سلول هاي هسته دار می‌شود، در خون هم فقط توسط گلبول هاي سفید منتقل می‌شود.
براي انجام پیوند عضو سیستم ایمنی فرد ضعیف می شود تا پیوند پس زده نشود. دوحالت پیش می آید:
- بافت دریافتی (قلب، کلیه، کبد) داراي کیست نسجی است.
- خود فرد کیست بافتی دارد و با تضعیف سیستم ایمنی کیست ها فعال می شوند.(عفونت هاي فعال شده –reactivation cyst)

ابتلا به توکسوپلاسموزیس برای چه افرادی خطرناک است؟

۱) برای خانم های باردار
۲) برای افراد با نقص ایمنی مثل افراد مبتلا به ایدز
۳) برای جنین در شکم مادر


علائم بالینی توکسوپلاسموزیس چیست؟

در افراد با ایمنی طبیعی: مانند یک سرماخوردگی ساده، علائم تب و تورم غدد لنفاوي.
در افراد با ایمنی ضعیف: عفونت منتشر و کشنده، می‌تواند تمام ارگان‌هاي داراي سلول هسته دار را (مانند روده، کبد، طحال، قلب، مغز، چشم و …) درگیر کند. در مغز آنسفالیت ایجاد می‌کند.
یکی از علل مرگ بیماران مبتلا به ایدز، همین توکسوپلاسما است.
در جنین: بسته به اینکه مادر در چه ماهی از حاملگی آلوده شود به جنین آسیب های متفاوتی وارد می شود.

برای مثال در سه ماه اول علیرغم اینکه انتقال عامل از طریق جفت اندک است، می تواند برای جنین کشنده باشد و موجب سقط شود که این جنین جذب یا دفع می شود.

در سه ماه دوم بارداری نیز بیماری بیشتر بصورت سقط جنین دیده می‌شود.

اما اگر مادر در سه ماه سوم بارداری به توکسوپلاسما آلوده شود به احتمال قوی جنین دچار توکسوپلاسموز مادرزادی خواهد بود که ممکن است ظاهرا سالم به دنیا بیاید و والدین حتی متوجه نشوند اما وقتی بزرگ شد دچار کوری و اختلالات عصبی شود.
اگر آلودگی در سه ماهه اول بارداری رخ دهد، امکان آلودگی %15 است اما امکان مرگ جنین %60 است.
اگر در سه ماه دوم رخ دهد امکان آلودگی جنین %25 و امکان سقط کمتر و درحد %20 است.
اگر مادر در سه ماه آخر بارداری به توکسوپلاسما آلوده شود با احتمال %65 نوزاد هم آلوده می شود اما احتمال سقط خیلی کم و درحد %5 است و احتمالا جنین توکسوپلاسموز مادرزادی خواهد داشت.
در کل، هرچه به انتهای حاملگی نزدیک می‌شویم شانس انتقال به جنین بیشتر ولی سقط کمتر است.

آیا اگر مادری قبل از بارداری مبتلا و درمان شده باشد، باز هم برای جنین خطرناک است؟

خیر. معمولاً خانم هایی که پیش از دوران بارداری به توکسوپلاسما آلوده شده اند، دچار سقط توکسوپلاسمایی نمی شوند چراکه سیستم ایمنی آنها فعال بوده و اجازه ورود تکی زوایت ها را به جفت و جنین نمی دهد.
توکسوپلاسما براي مادران باردار سرم منفی یعنی مادری که پیش از بارداري مبتلا نشده است و در زمان بارداري توکسوپلاسما میگیرد خطرناک است. اما در مادران سرم مثبت (داراي آنتی بادي IgG) آنتی بادي IgG را به جنین می دهد و به این ترتیب جنین هم مانند مادرش ایمن می شود.

روش تشخیص توکسوپلاسموز

ابتدا با مشاهده یکسری علائم که در انسان مهم ترین علامت سقط است، به این بیماری مشکوک می‌شویم.
این سقط ممکن است در چند دوره بارداری آبستنی متوالی تکرار شود.
سپس برای تشخیص قطعی، بهترین راه تفسیر نتایج سرولوژی است.
روش هیستوپاتولوژی هم هست اما فقط در مواقعی به کار می‌آید که سقط رخ داده و می توانیم از جنین یا جفت لام تهیه کنیم.
روش های مولکولی هم قابل استفاده است. (PCR)
همچنین می توان عامل را جداسازی و به موش تلقیح کرد. البته این روش زمانی کاربرد دارد که سقط رخ داده باشد.


پیشگیری از توکسوپلاسموز در انسان

- عوض کردن خاک گربه با دستکش و به صورت روزانه
- خانم های باردار یا افراد دچار ضعف سیستم ایمنی، ترجیحا با گربه تماس نداشته باشند یا با دستکش به گربه دست بزنند.
- سبزیجات خوب شسته شوند.
- گوشت به صورت کاملا پخته شده مصرف شود.
- چاقو و تخته و دستی که با گوشت خام در تماس بوده خوب شسته شود.
- آب آلوده نباید مصرف شود. حتی خوردن تخم مرغ خام و شیرخام بز در مواردی سبب آلودگی شده است.
- ماکروویو نمی تواند عامل را در گوشت از بین ببرد.


پیشگیری از توکسوپلاسموز در گربه

- نباید بگذاریم گربه جوندگان یا پرندگان را شکار کرده و بخورد. گربه فقط باید با گوشت پخته شده یا پروسه شده تغذیه شود.
- غذای گربه باید از محل های مناسب و معتبری تهیه شود.

سخن آخر

هر از گاهی مطالب گمراه کننده‌ای در زمینه این بیماری زئونوز از جمله نازایی و کوری، منتشر می‌شود که چون توضیحاتی را به صورت ناقص ارائه می‌کنند، باعث ایجاد ترس در بین مردم و به ویژه افرادی که با گربه ها در تماس هستند می‌شوند.
در این مقاله سعی کرده ایم تمامی این شبهات و ترس های بی دلیل را، مرفوع کنیم. امید است که مفید واقع شود.