در دهه گذشته، دانش و درک ما از لنگش در گاوهای شیری به سرعت افزایش یافته است. امروزه اهمیت تشخیص زودهنگام را بهتر درک می‌کنیم و شاهد تغییر رویکرد از درمان‌های آنتی‌بیوتیکی به سمت استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) هستیم که پشتوانه علمی محکم‌تری دارند. با این حال، علیرغم پیشرفت دانش، هنوز موانع زیادی در مشارکت دامداران در مدیریت لنگش وجود دارد. ریشه این مشکل، عدم تشخیص به‌موقع لنگش است. به زبان ساده، شما نمی‌توانید مشکلی را که نمی‌بینید، حل کنید.
تشخیص لنگش
تحقیقات به وضوح نشان می‌دهند: برای بهره‌مندی از بهترین روش‌های درمانی، باید گاوها را در مراحل اولیه لنگش شناسایی کنیم. تأخیر حتی چند هفته‌ای، به میزان قابل توجهی از احتمال بهبودی می‌کاهد (توماس و همکاران، ۲۰۱۶).
به همین دلیل است که شعار "تشخیص زودهنگام و درمان سریع و مؤثر" (EDPET(early detection and prompt effective treatment)) اینقدر اهمیت دارد. اگر لنگش دیر تشخیص داده شود، درمان سریع و مؤثر هم فایده چندانی نخواهد داشت.
اگرچه همه دامداری‌ها تا حدی در فعالیت‌های روزمره خود به تشخیص لنگش می‌پردازند، اما این کار با پایش فعال و منظم حرکات گاوها (امتیاز حرکتی گاو) برای شناسایی موارد ابتدایی لنگش تفاوت دارد. علائم رفتاری ظریف در موارد بروز لنگش در مراحل اولیه، تنها در صورتی قابل تشخیص هستند که زمان خاصی را صرفاً به این کار اختصاص دهید.
شاخص‌های رفتاری برای ارزیابی حرکات گاو
برای تعیین نمره حرکتی گاو (پنل ۱) از چند شاخص رفتاری به صورت ترکیبی استفاده می‌شود که بر اساس تحقیقات اولیه O'Callaghan و همکاران در سال ۲۰۰۳ توسعه یافته‌اند. این محققان تلاش کردند مشخص کنند کدام نشانه‌های رفتاری یا ترکیبی از آنها بیشتر در گاوهای دارای ضایعات سم دیده می‌شود - یعنی گاوهایی که احتمالاً از درمان سود خواهند برد.
۱. طول گام
یک گاو سالم (نمره حرکتی صفر) باید گام‌های بلند، روان و یکنواخت بردارد. بخاطر موقعیت قرارگیری پستان، ممکن است همیشه ردپای جلویی و عقبی گاو کاملاً منطبق بر هم نباشند (شکل ۱).
شکل ۱: گاو سالم گام‌های بلند و روان برمی‌دارد، اگرچه موقعیت پستان ممکن است باعث عدم انطباق کامل ردپاها شود.
با این حال، مقایسه طول گام بین اندام‌های حرکتی می‌تواند نشان دهد کدام اندام دردناک است. مثلاً گاو ممکن است در پای دردناک گام کوتاه‌تری بردارد و پای مقابل سریع‌تر حرکت کند تا وزن کمتری روی پای دردناک بیفتد.
۲. یکنواختی ریتم و توزیع وزن
گاو باید با اطمینان وزن را روی هر اندام تقسیم کند و با ریتم یکنواخت راه برود. نباید گام‌های کوتاه داشته باشد و همه اندام‌ها باید با سرعت یکسانی حرکت کنند.
برای ارزیابی توزیع وزن، حرکت انگشت‌های ضمیمه‌ای (dew claws) شاخص خوبی است. در حالت طبیعی، این انگشت‌ها باید به صورت یکنواخت و روان پایین بیایند. اما در صورت وجود درد، سم سفت به نظر می‌رسد و انعطاف مفصل خرگوشی کاهش می‌یابد. در نتیجه پنجه‌ها به اندازه حالت عادی پایین نمی‌آیند (شکل ۲).
شکل ۲: حرکت انگشت‌های ضمیمه‌ای نشانگر خوبی برای درد سم است. در سم دردناک (راست) پنجه‌ها به اندازه سم سالم (چپ) پایین نمی‌آیند.
۳. وضعیت کمر
گاوهای سالم (نمره حرکتی صفر) با کمر صاف و بدون قوز راه می‌روند، در حالی که گاوهای مبتلا به لنگش ممکن است کمر را قوس دهند. البته در مراحل اولیه لنگش، کمر معمولاً صاف باقی می‌ماند.
۴. حالت سر و حرکت آن
گاو سالم با سر بالا راه می‌رود چون به حرکت خود اطمینان دارد. گاو لنگ سر را پایین نگه می‌دارد چون در قدم گذاشتن محتاط است. درد در پای جلو باعث می‌شود گاو هنگام وزن‌دهی سر را به سمت بالا تکان دهد. در درد پای عقب، گاو ممکن است هنگام وزن‌دهی سر را به پایین تکان دهد.
شکل ۳: مشاهده حرکت سر گاو هنگام راه رفتن می‌تواند نشانه درد اندام باشد. این گاو در پای جلو-چپ لنگ است و هنگام وزن‌دهی سر را پایین می‌آورد.
۵. سرعت راه رفتن
سرعت راه رفتن می‌تواند نشانه شدت لنگش باشد. گاوهای با لنگش شدید (نمره حرکتی ۳ (در امتیازبندی از صفر تا ۳)) نمی‌توانند با گاوهای سالم همگام شوند و در مسیرهای طولانی توقف می‌کنند.
با این حال، هنگام در نظر گرفتن سرعت در تعیین نمره حرکتی، باید توجه داشت که سرعت گاو باید به مشکلات لنگش مرتبط باشد و نه دلایل دیگری مانند هرگونه بیماری، سن یا طبیعت آرام حیوان.
در نمره‌دهی حرکتی، از این شاخص‌های رفتاری برای تعیین نمره گاو بر اساس سیستم نمره‌دهی حرکتی AHDB (از 0 تا 3) استفاده می‌شود (جدول ۱).
مهم است به خاطر داشته باشید که هنگام مشاهده یک گاو، ما به دنبال ناهنجاری‌های پایدار در راه رفتن آن هستیم و این بدان معناست که گاو باید برای حدود ۸ تا ۱۰ گام مشاهده شود. به عنوان مثال، گاوی که تنها یک یا دو گام کوتاه‌شده از بین ۱۰ گام برمی‌دارد، بعید است که لنگ باشد. اما گاوی که به طور مکرر و پایدار روی یک پا گام‌های کوتاه‌شده برمی‌دارد، احتمالاً لنگ است و از معاینه ما سود خواهد برد.
فواید تشخیص زودهنگام
تشخیص به موقع باعث:
- افزایش نرخ بهبودی (۸۵٪ در صورت تشخیص زود هنگام در مقابل ۱۶٪ در تشخیص دیرهنگام)
- کاهش احتمال مزمن شدن مشکل
- کاهش شیوع لنگش در گله می‌شود.
بهترین رویکرد برای ضایعات بافت شاخی سم (کوفتگی کف سم، زخم کف سم و بیماری خط سفید) انجام سم‌چینی درمانی، قرار دادن تخته روی انگشت جفت (در صورت سالم بودن) و تجویز داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است. با پیروی از این روش، در صورت تشخیص در مراحل اولیه لنگش، انتظار می‌رود که ۸۵ درصد گاوها پنج هفته بعد غیرلنگ شوند (نمره ۰ یا ۱)، در مقایسه با تنها ۱۶ درصد در صورت تشخیص در مراحل بعدی (توماس و همکاران، ۲۰۱۵؛ ۲۰۱۶).
هر زمان گاوی لنگ شود، برای تمام عمر مستعد ابتلای مکرر به لنگش خواهد بود. این گاوهای با سابقه لنگش، محرک‌های کلیدی شیوع لنگش در مزرعه هستند و سهم قابل توجهی در تعداد درمان‌های لنگش انجام شده دارند (راندال و همکاران، ۲۰۱۸).
ابتلای مکرر به لنگش (یا سابقه ضایعات بافت شاخی سم) با کاهش حجم بالشتک دیجیتال مرتبط است که به نوبه خود خطر لنگش را بیشتر افزایش می‌دهد (Wilson و همکاران، ۲۰۲۱). این چرخه مزمن شدن به سختی قابل بازگشت است؛ بنابراین، مزایای "تشخیص زودهنگام و درمان سریع و مؤثر" (EDPET) را تقویت می‌کند، زیرا باعث کاهش موارد تکرار لنگش و در نهایت گاوهای با امید کم به بهبودی می‌شود.
جمع‌بندی
علیرغم مزایای اثبات شده:
- ارزیابی امتیاز حرکتی گاو
- استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
استقبال از این روش‌ها در دامداری‌ها هنوز کم است.
آگاه‌سازی دامداران درباره نشانه‌های اولیه لنگش گام حیاتی است، زیرا بدون تشخیص، اقدامی صورت نمی‌گیرد.
*این مقاله در Vet Times (2025)، Volume 55، Issue 17، صفحات ۶-۸ منتشر شده است.*
ترجمه و ویراستاری: پایگاه خبری وهمن
دیدگاه خود را بنویسید