در این نوشتار به معرفی بیماری اکتیمای واگیر خواهیم پرداخت. این بیماری با اسامی متنوعی مثل: دهان جوشا (Sore Mouth)، اورف (Orf) و اکتیمای مسری (Contagious Ecthyma) شناخته می‌شود.

اکتیما چیست؟

یک بیماری ویروسی بسیار مسری که بیشترین رخداد را در بره‌ و بزغاله نشان داده و می‌تواند تا ۱۰۰ درصد جمعیت نوزاد را درگیر کند. تلفات این بیماری آنچنان بالا نیست ولی اعدادی مثل ۱۵٪، ۳۰٪ بسته به جمعیت درگیر و سطوح ایمنی آنها گزارش شده است. این بیماری در دام بالغ معمولاً به شکل جدی رخ نداده و دارای اهمییت نیست. بجز در بز نژاد بوئر (Boer) و آمیخته‌گری‌های مربوط به این نژاد (Mix Breeds) که به شکل عمومی بروز کرده و تلفات از رقم‌های ذکر شده بیشتر خواهد بود.

چه موجوداتی به این بیماری مبتلا می‌شوند؟

این بیماری قابل سرایت به انسان بوده و در لغت زئونوز (Zoonosis) یا مشترک بین انسان و دام شناخته می‌شود.  البته جای نگرانی نیست و در انسان معمولاً به شکل خود محدودشونده خواهد بود. معمولاً در اثر دستکاری ضایعات دام های مبتلا، زخم هایی روی دست انسان به‌وجود آمده که دردناک بوده و حدود دو ماه طول می کشد تا بهبود یابند. عادت بچه ها به اینکه دست خود را وارد دهان بره ها میکنند تا دست آنها را بمکد نیز میتواند باعث سرایت بیماری به انسان شود.

جراحت اورف (Orf) در دست یک دامپزشک یک هفته پس از معاینه جراحات اکتیما، با تشکر از دکتر محمّد میرحاج

در حیوانات، معمولاً در بز و گوسفند در هر دو جنس نر و ماده ابتلا صورت می‌گیرد. مهمترین و خطرناک‌ترین شکل بیماری در نوزادان رخ می‌دهد که منجر به تلفات هم می‌شود. در دام‌های بالغ ابتلا بسیار کمتر از نوزادان بوده و احتمال مرگ و میر‌ هم بسیار ناچیز است. شتر نسبت به این بیماری حسّاس بوده و در صورت درگیری شرایطی مشابه گوسفند و بز تجربه خواهد کرد. لاماها و برخی گونه‌های حیات وحش نیز ممکن است درگیری را نشان دهند.

حیوانات چطور به اکتیما مبتلا می‌شوند؟

با ریختن پوسته، دلمه و کروتی که از زخم‌های برجامانده و ترمیم یافته روی زمین محیط دام‌داری آلوده به ویروس شده و این ویروس توانایی زنده ماندن در این محیط را تا زمان زیادی حفظ خواهد کرد. ویروس به طور معمول در صحرا و بیابان حضور دارد و دهان دام‌هایی که به واسطه خوردن علوفه خشبی (زبر و تیز) دچار زخم شده، محل ورود ویروس به میزبان بوده و منجر به ابتلای حیوان خواهد شد. در بازار‌های مشترک دامی مشابه میدان‌های دام که تعداد زیادی حیوان برخورد نزدیک با هم داشته معمولاً آلودگی منتقل شده و با خریداری تعدادی دام و ورود آنها به گلّه منجر به آلوده شدن گلّه به بیماری خواهید شد. در مکان‌هایی که گله‌ها به صورت گروهی به دشت یا صحرا می‌روند و اصطلاحاً دسته‌های چکنه‌ای (گله‌های با تعداد دام کم) هستند امکان انتقال درگیری بین دام‌های چکنه از گله‌ای به گله دیگر بالاست.

راهکار مراقبت از حیوانات آلوده و پیشگیری از سرایت بیماری به حیوانات سالم چیست؟

باید در صورت امکان برای مبتلایان غذای نرم و نواله تهیه کرد تا دهان جراحت دیده بیشتر آسیب نبیند. بهتر است در صورت امکان دام‌های درگیر از گله سالم جدا شده و در محلّی جدا نگهداری شوند تا خطر آلوده شدن بقیه نوزادان حساس کمتر گردد. بهتر است برای دام‌های درگیر از اسپری های تجاری مانند میرتووت (Mirtovet) یا آفتوفین (Aftofin) قبل از شیرخوردن بره یا بزغاله به داخل دهانشان اسپری گردد تا درد ناشی از زخم‌ها کاهش یابد و حیوان بتواند شیر بخورد.

قبل از مصرف دارو‌ بهترین کار گرفتن مشورت از دامپزشک و درنظرگرفتن بهترین راهکار برای شرایط خاص بیماران شماست. وهمن هیچ توصیه‌ای به مصرف هرگونه دارو بدون درنظرگرفتن ویژگی‌های گله و تشخیص درست بیماری نخواهد داشت.

در مراحل اولیه بیماری می‌توان با واکسیناسیون دام‌های حساس از پیشرفت تعداد مبتلایان کاست و ایمنی را در بره‌ها افزایش داد. متاسفانه این واکسن را نمی‌توان به میش یا بز ماده تزریق کرد تا ایمنی بر علیه اکتیما از طریق آغوز به بره‌ها برسد و باید به خود نوزادان در روز‌های ابتدایی پس از تولد واکسن تلقیح کرد. واکسن‌های ایرانی مثل واکسن ویرا اکتی که شرکت ویرا واکسن شایا تولید کرده ممکن است اثر بخشی بر سویه ای از اکتیما که گله شما را درگیر کرده داشته باشد. در هر صورت بخاطر تنوع آنتی‌ژنی این ویروس ممکن است واکسن بر سویه درحال گردش در گله شما ایمنی کافی را فراهم نکند و شاید حتی بین بزغاله و بره تفاوت‌هایی را از نظر میزان اثر واکسن مشاهده کنید.

برای مقابله با این بیماری بهترین کار گرفتن مشاوره از دامپزشک مجرب در این زمینه بوده و بر اساس نوع درگیری، مرحله‌ای از بیماری که گله در آن قرار دارد و ... دامپزشک بهترین راهکار عملی را در اختیار شما قرار خواهد داد.

با توجه به اینکه این بیماری ویروسی است و دارویی که بتواند این ویروس را غیرفعال کند در اختیار نداریم پیشگیری بهترین راهکار مراقبت از نوزادان بر علیه اکتیما خواهد بود.


منبع: کتاب طب درونی حیوانات بزرگ، نسخه ۲۰۱۹